Co się dzieje z Twoim mózgiem kiedy pijesz?

Jedni mówią, że kieliszek wódki zabija 100 neuronów. Inni twierdzą, że 100 tysięcy. Rzeczywistość jest jednak zgoła inna, choć ten popularny mit medyczny powtarzany jest od wielu lat. Alkohol nie zabija komórek nerwowych, przynajmniej nie od razu i nie bezpośrednio. Nie oznacza to jednak, że używka ta jest obojętna dla ośrodkowego układu nerwowego. W poniższym artykule przedstawiamy, jak spożywanie alkoholu, zwłaszcza zbyt częste, wpływa na budowę i funkcjonowanie mózgu człowieka.

Alkohol uszkadza mózg na wielu płaszczyznach

Nie istnieje jeden, konkretny mechanizm, który odpowiada za uszkodzenia w obrębie układu nerwowego po spożyciu alkoholu. Jest ich niestety wiele. Alkohol, szczególnie długoterminowo nadużywany, przyczynia się do istotnych zmian w budowie i funkcjonowaniu mózgu. Może to wynikać z neurotoksycznych właściwości zarówno samej używki, jak i jej metabolitów, takich jak aldehyd octowy. Sytuacji nie poprawia również wywołany przez alkohol stan zapalny w obrębie tkanki nerwowej czy rozwijające się niedobory witamin. W dłuższym okresie czasu używka zaburza wytwarzanie neuroprzekaźników, co wtórnie zaburza funkcjonowanie całych obszarów mózgu. Omawiając ten temat nie należy także zapominać o urazach i kontuzjach, zwłaszcza w obrębie głowy, do których predysponuje nadmierne spożycie alkoholu.

Zmiany w budowie i objętości mózgu wywołane spożyciem alkoholu

Dla wszelkich miłośników mocniejszych trunków nie mamy niestety dobrej wiadomości. Picie alkoholu prowadzi do zmniejszania się objętości mózgu, a konkretniej istoty szarej, czyli kory mózgu, w której znajdują się skupiska ciał komórek nerwowych. Badania naukowe wykazały, że największe ubytki znaleźć można w obrębie:

• kory przedczołowej ‒ jest to część mózgu uczestnicząca w kształtowaniu się pamięci roboczej, planowaniu ruchów i działań, a także hamowaniu gwałtownych i negatywnych reakcji emocjonalnych;
• zakrętu obręczy ‒ jest to obszar odpowiadający za emocjonalną ocenę informacji docierających do organizmu, przetwarzaniu bodźców, reakcje ruchowe organizmu czy zdolność utrzymywania uwagi;
• wyspy mózgu ‒ jest to struktura odpowiadająca za odbiór bodźców z wewnątrz organizmu, odczuwanie niektórych emocji, regulację procesów poznawczych, a nawet kształtowanie się samoświadomości;
• prążkowia ‒ jest to obszar odpowiedzialny za kontrolę ruchów, integrację informacji emocjonalnych, procesy uczenia się oraz planowanie i podejmowanie decyzji.

Neurotoksyczne właściwości alkoholu

W jaki dokładnie sposób spożycie alkoholu przyczynia się do uszkodzenia komórek układu nerwowego. Wyróżnia się tu trzy główne mechanizmy:

• neurotoksyczność aldehydu octowego ‒ aldehyd octowy jest głównym i najbardziej toksycznym metabolitem alkoholu etylowego. To właśnie ta substancja w dużej mierze odpowiada za pojawienie się po suto zakrapianej imprezie kaca. Aldehyd octowy indukuje uszkodzenia neuronów poprzez degenerację ich DNA oraz dołączanie do ich powierzchni białek.
• wywoływanie stanu zapalnego w tkance nerwowej ‒ badania naukowe wykazały, że alkohol stymuluje produkcję cytokin prozapalnych w przewodzie pokarmowym, które mogą przenikać przez barierę krew-mózg, przyczyniając się do wystąpienia w komórkach nerwowych stanu zapalnego.
• niedobory tiaminy ‒ witamina B1, czyli tiamina, jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania komórek nerwowych. Niestety, częste i nadmierne spożycie alkoholu przyczynia się do rozwoju niedoboru tego ważnego składnika odżywczego. Przyczynia się to do nieodwracalnego uszkodzenia neuronów, nie tylko w obrębie mózgu, ale także obwodowego układu nerwowego.

Nadużywanie alkoholu a zmiany w funkcjonowaniu mózgu

Alkohol, podobnie jak każda inna używka, powoduje zmiany w funkcjonowaniu pewnych obszarów mózgu. U osób nadużywających alkoholu można zaobserwować między innymi:

• zaburzenia funkcjonowania układu nagrody ‒ układ nagrody jest odpowiedzialny za zachowania ukierunkowane na cel poprzez wzmocnienie i reakcje na konwencjonalne nagrody, takie jak jedzenie i pieniądze, a także na wszystkie znane używki. Zaburzenia prawidłowego funkcjonowania tego ośrodka stanowią jedną z fizjologicznych podstaw rozwoju choroby alkoholowej;
• trudności w regulowaniu emocji ‒ problemy w tej materii obserwowane są nie tylko w trakcie intoksykacji alkoholem, ale także w przebiegu rozwoju uzależnienia. Osoby nadużywające alkoholu mają znaczne trudności w przetwarzaniu zarówno dobrych, jak i złych emocji, co przekłada się na pogłębienie uzależnienia, problemy w relacjach interpersonalnych, a także zwiększone ryzyko rozwoju chorób i zaburzeń psychicznych.
• pogorszenie funkcji poznawczych ‒ badania wykazały, że długotrwałe nadużywanie alkoholu może prowadzić do upośledzenia funkcji poznawczych, takich jak pamięć, uwaga czy zdolność uczenia się. Alkohol wpływa negatywnie na połączenia synaptyczne w mózgu, co osłabia komunikację między neuronami. W rezultacie osoby nadużywające alkoholu mogą mieć trudności z koncentracją, wykonywaniem zadań wymagających skupienia oraz przyswajaniem nowych informacji.
• uszkodzenie pamięci przestrzennej ‒ badania pokazują, że alkohol negatywnie wpływa na hipokamp, obszar mózgu odpowiedzialny za pamięć przestrzenną i nawigację. Osoby nadużywające alkoholu mogą mieć trudności z orientacją w przestrzeni, zapamiętywaniem lokalizacji oraz planowaniem tras, co może wpływać na ich codzienne funkcjonowanie.

Zaburzenia w neuroprzekaźnictwie mózgu związane z nadmiernym spożyciem alkoholu

Nadmierne spożycie alkoholu prowadzi do poważnych zaburzeń w neuroprzekaźnictwie mózgu, co ma istotny wpływ na jego funkcjonowanie. Systemy neuroprzekaźnikowe stanowią swoiste „kanały informacyjne” pomiędzy komórkami nerwowymi. Alkohol może zaburzać ich działanie, zarówno krótko-, jak i długoterminowo. Na wpływ używki najbardziej narażony jest układ GABA-ergiczny oraz glutaminergiczny.

Poprzez wzmacnianie działania kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), głównego neuroprzekaźnika hamującego, alkohol wywiera efekt uspokajający i relaksacyjny. Długotrwałe nadużywanie alkoholu powoduje adaptacyjne zmiany w receptorach GABA, co prowadzi do wzrostu tolerancji i konieczności spożywania większych ilości alkoholu dla osiągnięcia tego samego efektu. Zmiany w funkcjonowaniu tego układu odpowiadają też za wystąpienie objawów zespołu abstynencyjnego, do którego dochodzi w przypadku nagłego odstawienia alkoholu, bez przejścia detoksu alkoholowego.

U podstaw rozwoju zespołu abstynencyjnego leżą również zmiany w działaniu układu glutaminergicznego. Alkohol działa hamująco na receptory glutaminianu, co na początku powoduje efekt uspokojenia. Jednak przewlekłe spożywanie alkoholu prowadzi do adaptacyjnych zmian w tych receptorach, które zwiększają ich wrażliwość na glutaminian.głównego neuroprzekaźnika pobudzającego. Gdy osoba przestaje pić alkohol, nadmiernie pobudzone receptory glutaminianu mogą wywoływać ciężkie objawy odstawienia, takie jak drgawki, lęk, nadpobudliwość, a nawet delirium tremens.

Jak ochronić mózg przed szkodliwym działaniem alkoholu?

Najprościej i najskuteczniej ‒ po prostu nie pić. Nie powinien budzić zdziwienia fakt, że abstynencja jest najlepszą formą uchronienia swojego zdrowia przed szkodliwym działaniem alkoholu. Zdecydowanie się na zachowanie trzeźwości pozwala na uniknięcie rozwoju nieodwracalnych zmian w mózgu i układzie nerwowym. Co jednak w sytuacji, gdy nie jesteśmy gotowi na przejście na abstynencję?

Dobrym wyborem będzie wtedy ograniczenie picia i unikanie epizodów nadmiernego spożycia alkoholu. Warto w tym przypadku powołać się na wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), według których mężczyzna nie powinien wypijać więcej 30 gramów, a kobieta więcej niż 20 gramów czystego alkoholu dziennie. Należy oczywiście pamiętać, że żadna ilość alkoholu nie jest bezpieczna dla zdrowia człowieka.

Sposobem na zredukowanie szkód zdrowotnych wynikających ze spożycia alkoholu może być dodatkowo odtrucie alkoholowe. Jest to sposób nie tylko na wyleczenie kaca, ale również przyspieszenie detoksykacji i regeneracji organizmu. Detoks alkoholowy może też pomóc w szybkim uzupełnieniu niedoborowych witamin, których obecność jest konieczna do prawidłowego funkcjonowanie układu nerwowego.