Alkohol jest jedną z najbardziej szkodliwych społecznie używek. Nic zatem dziwnego w potrzebie prowadzenia odgórnej polityki alkoholowej, która ureguluje kwestie sprzedaży, spożycia czy promocji alkoholu. W Polsce obowiązującym w tym zakresie aktem prawnym jest Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Jakie kwestie porusza? Jakie są jej najważniejsze punkty? Na pytania te odpowiadamy w poniższym artykule!
Obecna ustawa regulująca kwestie prawne związane ze sprzedażą i spożyciem alkoholu pochodzi z 1982 roku, a na przestrzeni lat była wielokrotnie nowelizowana. Nie oznacza to jednak, że wcześniej problem nadużywania alkoholu i alkoholizmu nie istniał. Pierwsze ustawy regulujące te kwestie pochodzą z lat 20. XX wieku, kiedy to drastycznie zaczęło wzrastać spożycie napojów wysokoprocentowych.
Obecna ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi składa się z czterech rozdziałów. Zawierają one przepisy odnośnie między innymi spożycia i sprzedaży alkoholu, zasad promocji alkoholu, zezwoleń na sprzedaż i obrót hurtowy napojami alkoholowymi, możliwości leczenia alkoholizmu i pomocy rodzinom z problemem alkoholowym, a także ewentualnych kar i konsekwencji prawnych złamania przepisów.
Rozdział 1. składa się z kilkunastu artykułów, które poruszają najbardziej ogólne kwestie związane z napojami alkoholowymi. Można w nim znaleźć zagadnienia dotyczące m.in.:
W Polsce sprzedaż alkoholu, zarówno detaliczna, jak i hurtowa, wymaga posiadania odpowiednich zezwoleń, które są wydawane przez właściwe organy administracyjne. Zezwolenia te są podzielone na różne kategorie, głównie w zależności od rodzaju sprzedawanych napojów alkoholowych (osobne na piwo, napoje o zawartości do 4,5% alkoholu, do 18% alkoholu i powyżej 18% alkoholu) i wymagają od sprzedawcy uiszczenia stosownej opłaty.
Co ciekawe, Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dokładnie precyzuje przeznaczenie opłat za pozwolenie na obrót hurtowy napojami alkoholowymi. Zebrane pieniądze przeznaczone mają być na finansowanie zadań określonych w programach edukacji, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
W Polsce zabrania się reklamy i promocji napojów alkoholowych z wyjątkiem piwa. Reklamowanie piwa jest jednak obwarowane wieloma wytycznymi, głównie po to, by chronić najmłodszych. Reklama piwa nie może być zatem kierowana do małoletnich i nie może przedstawiać małoletnich, ponadto zabrania się m.in łączenia spożywania alkoholu ze sprawnością fizyczną, kierowaniem pojazdami, atrakcyjnością seksualną, relaksem lub wypoczynkiem, sukcesem zawodowym lub życiowym. Reklamodawca nie powinien również zachęcać do nadmiernego spożycia alkoholu czy przedstawiać abstynencji lub umiarkowanego spożycia alkoholu w sposób negatywny.
Warto także wspomnieć, że reklama piwa w telewizji, radiu, kinie czy teatrze może być prowadzona jedynie w godzinach nocnych, czyli pomiędzy 20:00 a 6:00. Zabrania się reklamowania piwa w prawie młodzieżowej i dziecięcej, na okładkach dzienników i czasopism czy na słupach i tablicach reklamowych, o ile 20% powierzchni reklamy nie zajmują widoczne i czytelne ostrzeżenia o szkodliwości alkoholu lub zakazie sprzedaży alkoholu nieletnim.
Na tle innych europejskich krajów, polskie prawo dotyczące sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych może wydawać się dość restrykcyjne. Czynności te zabronione są:
W ostatnich latach zakaz spożywania alkoholu w miejscu publicznym uległ nieznacznemu rozluźnieniu. Prawo daje obecnie radom gmin możliwość wprowadzenia uchwały, która umożliwia spożywanie napojów alkoholowych w określonym miejscu publicznym na terenie gminy.
Warto również wspomnieć, że w Polsce zabrania się sprzedaży napojów alkoholowych:
Niestety, w praktyce nierzadko zakaz ten jest łamany, co stwarza istotne ryzyko zwłaszcza w przypadku osób nieletnich.
Rozdział 2. porusza rozmaite kwestie związane z nadużywaniem alkoholu. Zawarte w nim przepisy dotyczą zarówno osób zmagających się z chorobą alkoholową, jak i tych, którzy spożyli zbyt duże ilości używki. Ta część ustawy omawia takie zagadnienia jak przymusowe leczenie alkoholizmu, ubezwłasnowolnienie alkoholika, pomoc członkom rodziny osoby uzależnionej od alkoholu czy pobyt w izbie wytrzeźwień.
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przewiduje możliwość przymusowego badania, a nawet leczenia osób uzależnionych od alkoholu. Mechanizmy te mają na celu pomoc osobom, które nie są w stanie samodzielnie podjąć decyzji o leczeniu, a ich uzależnienie wpływa negatywnie na życie ich samych oraz ich otoczenia.
Procedura przymusowego badania i leczenia może zostać zastosowane wobec osoby, której stan uzależnienia powoduje:
Procedura przymusowego badania i leczenia rozpoczyna się na wniosek rodziny, opiekunów prawnych lub organów administracji publicznej. Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych kieruje wniosek do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby uzależnionej. Sąd, po zasięgnięciu opinii biegłych, może orzec przymusowe leczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego.
Artykuł 23 Ustawy skupia się na możliwościach pomocy członkom rodziny osoby uzależnionej od alkoholu. Mogą oni, nieodpłatnie, skorzystać ze świadczeń zdrowotnych w zakresie profilaktyki i leczenia współuzależnienia od alkoholu. W przypadku dzieci osób uzależnionych od alkoholu, które dotknięte są konsekwencjami nałogu rodzica, możliwe jest skorzystanie z pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej za darmo. Niniejszy artykuł mówi także, że pomoc niesiona dzieciom przez osoby lub instytucje może być udzielona wbrew woli rodziców lub opiekunów będących w stanie nietrzeźwym.
Wciąż niewiele osób wie, że przymusowe leczenie to nie jest jedyna czynność, którą można prawnie podjąć w stosunku do osoby uzależnionej od alkoholu. Sąd, orzekając o obowiązku poddania się leczeniu alkoholizmu, może na ten czas ustanowić obowiązek nadzoru kuratora sądowego. Do zadań kuratora należy głównie systematyczny kontakt z chorym, udzielanie jej pomocy w związku z leczeniem alkoholizmu oraz problemami życiowymi oraz sprawowanie nadzoru nad procesem leczenia.
Istnieje również inne rozwiązanie. Sąd, który nałożył na osobę uzależnioną od alkoholu obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, może uznać, że zachodzi potrzeba całkowitego ubezwłasnowolnienia tej osob i zawiadomić o tym fakcie właściwego prokuratora. W takim przypadku sąd opiekuńczy umieszcza ubezwłasnowolnioną osobę w domu pomocy społecznej dla osób uzależnionych od alkoholu bądź orzeka o innej formie sprawowania opieki. Jest to rozwiązanie czasowe, a chory poddawany jest co 6 miesięcy badaniom, które mają ustalić zasadność dalszego ubezwłasnowolnienia.
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi jasno określa również zadania i obowiązki izb wytrzeźwień. Do głównych zadań tych placówek należy:
Osoby nietrzeźwe mogą zostać przymusowo doprowadzone do izby wytrzeźwień przez funkcjonariusza Policji lub strażnika Straży Miejskiej w określonych przypadkach. Najczęściej jest to gorszące zachowanie w miejscu publicznym lub okoliczności zagrażające zdrowiu lub życiu swojemu lub osób postronnych. Osoba doprowadzona do izby wytrzeźwień pozostaje tam aż do wytrzeźwienia, nie dłużej niż 24 godziny, a jej pobyt musi być odpowiednio udokumentowany.
